Behawior i ekologia szarego wilka

Wilk europejski [Canis lupus lupus] – nazywany również wilkiem euroazjatyckim – jest kontynentalnym podgatunkiem wilka szarego [Canis lupus]. Wszystkie podgatunki wchodzące w skład tego gatunku należą do psowatych [genus Canis] – rodziny łączącej formy wymarłe (w tym legendarny Canis dirus) oraz żyjące wilki, szakale, kojoty, kaberu etiopskiego, australijskiego dingo i psa domowego, który z wilkiem szarym dzieli wspólnego przodka.

Osobniki rezydujące na obszarze Polski zachowują charakterystycznie pochyloną sylwetkę i postawę w ruchu, przy czym brak dymorfizmu płciowego (samce i samice nie różnią się wizualnie od siebie). Młode osobniki odróżnia od dorosłych wielkość (są od nich drobniejsze sylwetką).

W swoim naturalnie dzikim środowisku wilki żyją statystycznie 6 lat.^[1]

• Z przyczyn naturalnych

Wskutek nasilenia porażek polowania (rozbicie grupy rodzinnej, opcjonalnie konieczność procedowania samotnych strategii, osobniki wiekowe lub kontuzjowane); choroby typu świerzb, wścieklizna, nosówka, parwowiroza (w tym przejmowane od zdziczałych, wolno żyjących psów).

• W wyniku aktywności człowieka

Odstrzał zwierzyny łownej (ingerencja w równowagę ekosystemową); przypadkowy odstrzał dokonany na drapieżniku (w tym wybiórcze rozbicie / dezorganizacja grupy rodzinnej); kłusownictwo (działalność niezgodna z prawem); rozwój agrokultury i logistyczna kosztem naturalnych zalesień (karczowanie lasów pod pola uprawne i drogi transportu).

W warunkach stymulowanych (rezerwat, wilcze sanktuarium, ośrodek badawczy) osobniki tego gatunku dożywają sędziwego wieku sięgającego średnio lat 15-16.^[2]

Zachowania łowcze (instynktowne)

Zarówno grupowo, jak i w toku polowania jako pojedynczy osobnik, wilk szary stosuje sztywny, wrodzony wzorzec motoryczny zakorzeniony w sekwencji łowieckiej charakteryzującej zwierzęta drapieżne.

LOKALIZOWANIE → ŚLEDZENIE → SKRADANIE → POŚCIG → POCHWYCENIE (zębami) → ZABICIE → ROZERWANIE → ZJEDZENIE

Jest to zachowanie niezbędne przetrwaniu jednostki i/lub jej odchowywanego potomstwa – zdobywanie zasobów pożywienia.
Wilki polują generalnie o zmierzchu i świcie. Ich oczy zostały ewolucyjnie zaopatrzone w błonę odblaskową (tapetum lucidum) odbijającą światło zmierzchowe.

Zachowania społeczne (komunikacja)

Jako gatunek kompleksowy w kontekście zachowań społecznych, przedstawiciele wilka szarego efektywnie korzystają z wybranych form komunikacji wewnątrzgatunkowej.

• Sygnały chemiczne

Adresowane innym grupom (opcjonalnie wiadomość dla pozostałych gatunków zwierząt) – znaczenie moczem na granicy rewiru łowieckiego (albo w punkcie zazębiania/przecinania z innymi); rozdrapywanie podłoża, ocieranie zapachem, pozostawione odchody.

• Sygnały wokalne / posturalne

Rytuały pomiędzy członkami w grupie wyznaczają powitalne wokalizowanie (w bezpośrednim kontakcie) lub na dystans – wycie słyszalne dla innych wilków w zasięgu 10km, służące natychmiastowej lokalizacji położenia (informacja dla innych o sobie) lub zwołujące resztę grupy (rozpoznanie intruza w granicach terytorium czy zwietrzenie potencjalnej ofiary). Bliskie relacje wyrażają pełen repertuar sygnałów uspokajających, mowa ciała i mimika pyska w komplecie z wokalizacją (warknięcia, skomlenie, popiskiwanie).
W przypadku konfrontacji z intruzem (obcy wilk, obca grupa, obce zwierzę) wilki stosują sygnały grożące (ostrzegawczo, przed atakiem) – warczenie, gardłowe poszczekiwanie, obnażanie kłów, marszczenie pyska. O zasadniczej komunikacji międzygatunkowej decydują instynkt (aspekt ataku na ofiarę i jej czujność) oraz strategie przeżycia użyte w sytuacji bezpośredniego zagrożenia (zabarwione strachem).

Relacje drapieżnik-ofiara

Wilki są drapieżnikami o ścisłym, mięsożernym menu (włącznie z wodą w dawce niezbędnej do przeżycia; ze stałego wodopoju korzystają natomiast karmiące samice w okresie laktacji, tuż po narodzinach potomstwa). Głównym elementem wilczej diety są duże kopytne ssaki roślinożerne, tj. jeleń, sarna, sporadycznie dzik, rzadko łoś (vide strategie polowania grupowego), czego uzupełnienie stanowią drobne ssaki, tj. bóbr, zając, przygodne gryzonie (realizacja wzorca łowieckiego pojedynczego osobnika).
W obrębie zasiedlonych rewirów grupy wilków zabijają napotkane acz konfliktowe drapieżniki pośrednie (lis) oraz wałęsające się, nieprzystosowane do dzikich warunków psy i koty. Konkurencją jest dla nich wszystkożerny niedźwiedź brunatny oraz częściowo ryś, który (rozważany w kategoriach ekosystemu) nie wchodzi raczej wilkom w drogę – jego okresem żerowania jest noc, a głównymi ofiarami ptactwo, nadrzewne gryzonie, małe ssaki, zaś z większej zwierzyny sarna (rysie polują z natury samotnie, przestrzegając sztywno granic własnego rewiru). W kontekście regulowania populacji roślinożernej fauny żerującej stadnie na okolicznej florze (baza definicji kaskady troficznej), wilk szary jest drapieżnikiem szczytowym (apex predator), czyli gatunkiem kluczowym.

Reprodukcja

Wilki żyją – i funkcjonują łownie – w grupach rodzinnych, złożonych z rokrocznego potomstwa (rodzeństwo), któremu przewodzi para rodzicielska (jedyna, która się zwykle rozmnaża). Wyjątkowo, na stałe lub czasowo, dołączają niespokrewnione osobniki (kwestia zróżnicowania puli genetycznej vs inbred), a z przyczyn losowych może się ulec zmianie samo przywództwo. Potomstwo osiągające dojrzałość płciową (około 2 roku życia) zazwyczaj z własnego wyboru opuszcza rodziców i młodsze szczenięta celem zapoczątkowania własnej grupy lub dołączenia do innej.
Wiodąca para rodzicielska z reguły łączy się na całe życie (albo do końca życia jednego z partnerów). Potomstwo przychodzi na świat (kwiecień-maj) po okresie godowym (luty), odchowywane przez oboje rodziców w asyście młodych wilków (w tym roczniaki). Przeżywalność dzikiego miotu (średnio 5-6 szczeniąt) wynosi mniej niż 50% – determinowana przez insekty, wirusy, urazy fizyczne, niekorzystne warunki pogodowe, zdarzenia losowe (np. pożar lasu, powódź, kłusownictwo).

Zachowania terytorialne (kontrola zasobów)

Terytorialność wilka szarego wynika z konieczności podziału środowiska występowania populacji zwierzyny łownej między zasiedlające dany region grupy rodzinne – każda z nich poluje ściśle na wyznaczonym terenie, pilnie strzegąc granic przed intruzami. Skłonność do odruchów obronnych wzrasta w okresie reprodukcji i w czasie opieki nad potomstwem.

Wilki w naturze migrują, pokonując setki i tysiące kilometrów, w poszukiwaniu

• Pożywienia

Brak wystarczająco liczebnej populacji zwierząt kopytnych w obrębie dotychczasowego habitatu (warunek przetrwania pojedynczego osobnika / pary osobników / szczątkowej grupy).

• Partnerki/partnera

Założenie nowej / dołączenie do innej grupy (reprodukcja, konkurencja, potrzeba przekazu puli genetycznej).

• Nowego terytorium

Z powodu braku pożywienia, partnerki/partnera, rozpadu grupy rodzinnej, dowolnej inwazyjnej działalności człowieka.

Populacja wilka w Europie jest monitorowana z ramienia Unii Europejskiej i instytucji wolontariackich, lokalnie poddawana naukowym obserwacjom, wspierana poprzez instalację korytarzy ekologicznych.

^[1] Według raportów pochodzących ze Skandynawii (za SdN "WILK", wyd. 2016)
^[2] Według relacji o wilkach habituowanych /International Wolf Center, Wolf Trust UK/