Etyka, elektryczność, obroże a ogrodzenia

^{Also in English: Ethics, electricity, dog collars and fences}

W lutym 2020 roku oficjalnie zakazano dystrybucji i użytkowania w Wielkiej Brytanii psich obroży traktujących szokowo za nieposłuszeństwo. Podstawą odgórnej decyzji były konsultacje publiczne (DEFRA, badania ankietowe) oraz wcześniejsze testy przeprowadzone przez uniwersytet w Lincoln dla DEFRA. Poddano im 3 grupy dorosłych psów problemowych w konkretnym spektrum – przywołanie, odwołanie od pościgu, niepokojenie owiec – oceniane na rozpiętości 3-miesięcznego profesjonalnego treningu modyfikacji zachowania w przedziałach 5-dniowych.

• Trenerzy stosujący obroże elektryczne (ACME), używający ich w sesjach treningowych
• Trenerzy stosujący obroże elektryczne (ACME), NIE używający ich w sesjach treningowych
• Trenerzy NIE stosujący takich narzędzi (APDT)

Obserwowano zachowanie (kontekst etogramu) oraz poziom kortyzolu (stres). Odnotowano sygnały dyskomfortu w odpowiedzi na funkcjonowanie / obecność założonej obroży oraz wahania hormonów stresu.

Inne badanie przeprowadzono na 2 grupach psów policyjnych dekadę wstecz (Niderlandy).

• Psy trenowane z użyciem obroży elektrycznej
• Psy trenowane bez elektrycznych obroży

Obserwowano reakcje oraz zachowanie w trakcie sesji treningowych (metody tradycyjne, korekty, presja). Potwierdzono sygnały bólowe po elektrowstrząsie z obroży (reakcje) oraz dystres u tychże psów (ocena zachowania na placu szkoleniowym). Autorzy badania zasugerowali sprawdzenie skuteczności dystrybutora impulsu elektrycznego na zachowaniach skrajnie łowieckich, wiedzionych instynktem, bez udziału emocji.

Taki łańcuch zachowań cechuje dzikie zwierzęta drapieżne – opcjonalnie drapieżność udomowionych wolno-żyjących / wolno-biegających – niekontrolowalny (vide wilk szary) lub uruchamiany poza kontrolą opiekuna (psy domowe bez opieki).

• Po wystartowaniu sztywnego wzorca, zastosowanie silnego – tj. bolesnego – impulsu wydaje się konieczne.
• Adrenalina blokuje receptory bólu w razie konieczności instynktownego uniknięcia nagłego, nieokreślonego zagrożenia (ulga emocjonalna po ucieczce na bezpieczny dystans).

Ogrodzenie elektryczne – tzw. "pastuch elektryczny" – pozostawia polującemu drapieżnikowi swobodę rezygnacji z ponownego doświadczenia wstrząsu elektrycznego, bez zabierania przestrzeni ani zarządzania odległością. Tak samo działa ono na zwierzęta hodowlane nim ograniczone i psy asystujące – nie opuszczają pastwiska nabywając nieprzyjemnych skojarzeń decydujących o niezbliżaniu do linii przewodów.
Wysyłane po dotknięciu bolesne, acz krótkotrwałe, elektrowstrząsy powinny

• zredukować do minimum próby niekontrolowanych ataków na ogrodzone zwierzęta → w efekcie zapobiec sukcesom polowań na danym pastwisku.
• zredukować do minimum próby forsowania ogrodzenia przez chronione nim zwierzęta → w efekcie zapobiec sukcesom ucieczek poza granice pastwiska.

Pies domowy jest gatunkiem ewolucyjnie nastawionym na kooperację w bliskości z ludzkim przewodnikiem, zatem wymuszanie na nim czegokolwiek nie stanowi priorytetu. Ogrodzenia typu "pastuch" zapewniają bezpieczeństwo zwierzętom gospodarskim i towarzyszącym, tym samym utrzymują psa pasterskiego w wytyczonych granicach.

Dostępne rodzaje urządzeń szkoleniowych manipulujących prądem

• Sterowane zdalnie → monitoring zachowania → emisja dźwięku, nieprzyjemny bodziec pod nieobecność trenera / opiekuna
• Aktywowane niepożądanym zachowaniem → automatyczna odpowiedź → obroże (w tym wibracje na szczekanie) i ogrodzenia elektryczne.

Wysyłane sygnały (w teorii), stałe, zbiorczo

• LLES → słaby → nieprzyjemnie niepokojący (ostrzeżenie)
• MLES → umiarkowany → hamując ma przestraszyć (kara)
• HLES → silny → dopuszczalny ból fizyczny / emocjonalny (powstrzymanie reakcji).

Parametry (w praktyce), zmienne, indywidualnie

• Natura psa → typ/rasa (niektóre mają podniesiony próg odczuwania nacisku, bólu), gabaryty, rodzaj okrywy włosowej (rezystancja, przewodnictwo), wrodzona odporność fizyczna / psychiczna (budowa, temperament)
• Stan emocjonalny (newralgiczna sytuacja) → stres (poziom kortyzolu), frustracja (odporność na presję), strach^[1] (adrenalina / noradrenalina), opioidy, dieta, kondycja zdrowotna (samopoczucie, przyjmowanie farmaceutyki/suplementy)
• Wpływ otoczenia (nastrój) → warunki pogodowe (temperatura, wilgotność, ciśnienie), odbiór separacji/izolacji, świadomość/nieświadomość ograniczeń.

Konsekwencje wprowadzenia obroży elektrycznej nie poddają się precyzyjnej prognozie – stanowią wypadkową splotu wewnętrznych i zewnętrznych czynników, zarówno predefiniowanych (instynktowne, dziedziczone po przodkach), jak i zależnych od osobnika (po analizie behawioralnej pojedynczego przypadku).
Brak widełek na swobodne dysponowanie dystansem (unik, oddalenie), skoro wszelkie decyzje podejmowane są zdalnie.

Rozważając psa – zwierzę pracujące, towarzyszące – w rzucie na szkolenie aplikujące elektrowstrząsy

• Zbyt silny impuls → aktywacja zakresu strategii przetrwania^[2] → krótkoterminowo → reakcja awaryjna (oś stresu HPA, kortykoidy) lub paniczna (jądro migdałowate, adrenalina)
• Umiarkowany impuls → demotywacja^[3] → rozchwianie homeostazy (układ limbiczny, emocje) → długoterminowo → zmiany nastroju (wewnętrzny konflikt), zaniepokojenie (nadwrażliwość, reaktywność, czujność), frustracja (oferowanie pewnych wyuczonych zachowań na komendę)
• Zbyt słaby impuls → brak reakcji → trigger habituacji.

Pozory sukcesu tam, gdzie pies niczego się nie uczy (vide rzekome przywołanie, bez generalizacji)

• Brak reakcji na przywołanie → HLES (bolesny impuls) → natychmiastowa reakcja psa = zatrzymanie (znieruchomienie z repertuaru strategii przetrwania)
• Zaczerpniecie z pamięci wspomnienia → dotykowe (obroża na szyi), wzrokowe, słuchowe, węchowe (czyli po wszelkie sygnały zapowiadające bodziec awersyjny) → dowolne zachowanie skojarzone z sytuacją (przyczynowo-skutkowe).

Stąd niedaleko do wniosku, iż w konkretnych okolicznościach, utrwalanych "korektą" za przekroczenie wytyczonych granic, pies zaprzestanie opuszczania posesji / podwórka; jednakże obroża elektryczna nakłada dodatkową presję tam, gdzie wystarcza "pastuch", w tym przymus albo zdalne potknięcia

• Frustracja niepowodzeniami waży częstotliwość sięgania po nieadekwatnie silne wstrząsy celem skarcenia psa.
• Sprzeczne, asekuracyjne nazewnictwo może rzutować na wybór nieadekwatnych narzędzi celem przeszkolenia / wychowania (vide "e-obroża", "niewidzialne ogrodzenie").

Implikacje dotyczące psów introwertycznych (zamknięte, miękkie) na etapie rezygnacji albo ekstrawertycznych (twarde, otwarte) stawiających opór czy agresywnych (multum kategorii) wyznaczają punkt zwrotny, kiedy przypadek zaburzonego psa trafia do behawiorysty.

W latach 80-tych XX wieku Karen Pryor^[4] opublikowała kieszonkowy poradnik, w którym zawarła koncept wszechstronnego treningu bazującego na pozytywnym wzmocnieniu – metodzie o zwrocie przeciwnym do tradycyjnie stosowanej kary pozytywnej (rygor, rozwiązania siłowe) – czerpiąc z postępowej wiedzy o zwierzętach (etologia kognitywna) i samego behawioryzmu (mechanizm warunkowania).

• Nagroda motywuje → podnosi prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania (aktywna współpraca). Brak nagrody (ignorowanie zachowania) pełni rolę kary, zaś we właściwych proporcjach działa motywująco (kreatywność).
• Kara demotywuje → redukuje prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania (posłuszeństwo).^[5] Brak kary (wycofanie bodźca awersyjnego) przynosi ulgę, nie podpowiadając alternatyw (o ile zachodzi szansa wrażenia wpływu na otoczenie).

W tworzeniu śladów pamięciowych (wspomnień) biorą udział pierwotne zmysły (węch, wzrok, słuch, dotyk, smak), a finalizacją ma być ich konsolidacja poprzez utworzenie szlaku neuronalnego (odruchu warunkowego) po powiązaniu doznań zmysłowych z zapamiętanymi bodźcami środowiskowymi.
Współczesny 'pozytywny' trener zaczyna z czystą kartą i stabilnym czworonogiem

• Świeży, pojedynczy szlak neuronalny → warunkowany → zapamiętywanie → tworzenie nowego (pozytywnego, pożądanego) skojarzenia.

Jest to m.in. niezbędny element socjalizacji / habituacji szczeniąt podczas ich najistotniejszej fazy rozwojowej, utrwalany potem u młodych psów.

Przy zmianie metod szkoleniowych na 'pozytywne' jako opozycyjne terapia behawioralna komplikuje się rozdzielając proces naprawczy między parę równoległych

• Poprzednio utworzony → kontrwarunkowany → zapominanie → tworzenie pozytywnego skojarzenia eliminującego inne (negatywne, niepożądane)
• Świeży, pojedynczy szlak neuronalny → warunkowany → zapamiętywanie → tworzenie nowego (pozytywnego, pożądanego) skojarzenia.

Raz zapisanego engramu nie da się nadpisać, można go jedynie zatrzeć (stłumić) innym śladem pamięciowym. Wybaczyć nie jest tożsame z zapomnieć.

^[1] Strach jest emocją, choć pierwotną.
– Strach → odruch → obiektywna odpowiedź na działanie bodźca (5F)
– Lęk → stan emocjonalny → subiektywne poczucie zagrożenia (BIS)
^[2] Flight, Freeze, Faint, Fidle about, Fight – strategie przetrwania uruchamiane odruchowo w sytuacji potraktowanej jako zagrożenie życia.
^[3] Pojęcie z dziedziny inteligencji emocjonalnej. Dwa równoważące siebie nawzajem systemy organiczne – Behavioral Inhibition System i Behavioral Activation System – uważa się za regulujące podatność odpowiednio na karę (BIS) i nagrodę (BAS).
^[4] Kiedyś treserka delfinów (autorski program treningowy); później inicjatorka Karen Pryor Academy (razem z Kenem Ramirezem, via KPCT Ranch). Jako biolog behawioralny spopularyzowała kliker – narzędzie markujące w procesie modyfikacji zachowania warunkowanego instrumentalnie (Karen Pryor Clicker Training). Mowa o Don't shoot the dog (tytuł polskiej edycji "Najpierw wytresuj kurczaka").
^[5] Wyuczona bezradność bywa mylona z karnością i dyscypliną = tzw. „złamanie psa”.

Źródła:
Electronic training collars for cats and dogs in England - Summary of responses and government response; Department for Environment, Food and Rural Affairs (2018)
The welfare consequences and efficacy of training pet dogs with remote electronic training collars in comparison to reward based training; praca grupowa (2014)
Training dogs with help of the shock collar: short and long term behavioural effects; Schilder, van der Borg (2004)
Clive Wynne, Monique Udell; "Tajemnice umysłów zwierząt" (2015)
Animal Expert 23/2021, 24/2021 (Beata Leszczyńska, Piotr leszczyński)