Socjalizacja czy habituacja

Obrazek w nagłówku potwierdza płynną zależność ↑ ilustruje oba pojęcia naraz

• Habituacja → praca zmysłów (wzrok, słuch, węch, smak, dotyk), motoryka ( zachowanie równowagi, przemieszczanie się)
• Socjalizacja → eksplorowanie (rozglądanie się, nasłuchiwanie, wąchanie, chwytanie pyskiem, dotykanie łapą), interakcje z obiektem (wspinanie na łapach, próba wyjścia z wózka), interakcje gatunkowe (naśladowanie rodzeństwa albo samodzielne działanie).

Habituacja → doświadczanie → świadomość bycia psem, oswojenie z obecnością innych psów i “psów” w otoczeniu

Habituacja^[1] jest nawykaniem, redukcją aż po zanikanie reakcji na regularny, powtarzający się bodziec pochodzący ze środowiska bądź stale w nim obecny, z naciskiem na monotonność oraz brak istotnych konsekwencji dla organizmu. W procesie przyzwyczajania się towarzyszy wpajaniu niemodyfikowalnych więzi z matką / terytorium [imprinting], częściowo zaś oswajaniu^[2] zwierzęcia.

Jest to nauka jądra migdałowatego^[3] nie regować. Zdaje się przebiegać automatycznie, począwszy od narodzin. Szczenięta instynktownie uczą się bodźców z otoczenia - każdym włączającym się zmysłem od nowa - adaptują do powtórzeń zdarzeń. Poprawny przebieg habituacji powinien wystartować zanim w naturalnym procesie rozwoju pojawi się unikanie zagrożeń^[4] i pozytywnie stymulować zmysły – w przemyślany i bezpieczny sposób przewidywać bodźce, które szczenię ma odtąd spotykać (rola matki / stada^[5] / grupy rodzinnej u wilków).

Psie szczenię, które nie będzie miało żadnego kontaktu z człowiekiem (zapach, dżwięk, widok) - jako gatunkiem - do osiągnięcia punktu krytycznego swego rozwoju (tj. około 7 tygodnia życia), pozostanie półdzikie^[6] jako dorosły pies (uciekanie, reagowanie agresją).

Wszelkie więzi emocjonalne dotyczą indywidualnie zapoznanych zwierząt/osób.

Socjalizacja → więzi emocjonalne → interakcje z poznanymi zwierzętami, komunikacja wg zapamiętanych doświadczeń

Pojęcie socjalizacji stanowi szczególny rodzaj interakcji kształtujących charakter (zachowania społeczne, uczestnictwo w społeczności). Doświadczenia socjalizacyjne^[7] określają zwierzę społeczne

• Komunikacja, interpretacja sygnałów
• Umiejętność nawiązywania relacji
• Samoświadomość
• Hierarchizowanie
• Inteligencja emocjonalna

Socjalizacja pierwotna = tożsamość gatunkowa

Wczesny okres zdobywania doświadczeń dotyczy obserwacji matki (podążanie, kopiowanie zachowań) oraz zabaw z rodzeństwem (próby sił w symulowanej rywalizacji bądź polowaniu). Odpowiedzialność za ów wrażliwy etap psiego rozwoju spoczywa na hodowcy/opiekunie suki i potomstwa.

Nagłe bądź zbyt wczesne odizolowanie od matki (i rodzeństwa) - utrata, porzucenie, oddanie komuś pod opiekę, wypadek losowy - skutkuje traumą i niedostatkiem doświadczeń socjalizacyjnych w interakcjach z osobnikami tego samego gatunku (komunikacja, kompletność bycia psem).

Socjalizacja wtórna = relacje społeczne + indywidualność

Jest to czas interakcji ze środowiskiem oraz kształtowania siebie w konflikcie lub harmonii z temperamentem. Zachodzi proces socjalizacji z ludźmi innymi niż opiekun/hodowca (dorośli, dzieci, znajomi i obcy goście) oraz innymi gatunkami zwierząt (kozy, owce, krowy, konie, podwórkowe koty, ptactwo). Na tym etapie opiekę nad szczenięciem z reguły przejmuje nowy opiekun (dom, rodzina). Jest to także moment krytyczny dla zawarcia relacji z dedykowanym gatunkiem dla przyszłego psa stróżującego na pastwisku.

PRZYKŁADOWO:

• Habituacja → chodzenie po znajomym podłożu, engramy (dotyk, zapach, dźwięk, wygląd)
• Socjalizacja pierwotna → odruch podążania za ruchomym obiektem w znanym otoczeniu, kopiowanie zachowań (etap pobytu w kojcu)
• Socjalizacja wtórna → podążanie za konkretnym, znajomym obiektem, decydowanie o własnym zachowaniu (w dowolnych warunkach)
  – matka i rodzeństwo (poza kojcem)
  – znajomy człowiek (rozpoznawanie sensoryczne)
  – zwierzę gospodarskie (szczenięta pracujących psów pasterskich stróżujących)
  – uciekająca zabawka (motywacja, instynktowne zachownie)

Nieprawidłowa socjalizacja - pierwotna czy wtórna - zakłóca ogólny ciąg rozwojowy szczenięcia. Regularnie popełniane błędy szkoleniowo-wychowawcze (negatywne doświadczenia), bez fachowej pomocy trenera, mogą skutkować problemem wychowawczym, szkoleniowym, po utrwaleniu behawioralnym (zaburzenie zachowania).
W terapii dorosłych zwierząt - dla których okres wrażliwości rozwojowej upłynął - nie zaczyna się z czystą kartą (szczenięcia), ale z psem o pewnym zasobie doświadczeń wynikającym z braku, niedostatku bądź błędów socjalizacyjnych. Mówimy wówczas o resocjalizacji i rehabituacji.

^[1] ..za encyklopedią PWN
^[2] Oswajanie bazuje na habituacji – dzięki redukcji dystansu ucieczki, zanikowi strachu w reakcji na konkretny, powtarzalny obiekt (wygasanie).
^[3] Element układu limbicznego zawiadujący (m. in.) pierwotną emocją, jaką jest strach.
^[4] Aspekt konfliktu dążenie↔unikanie
^[5] Stadem jest grupa osobników tego samego gatunku, w kontekście ewolucyjnym spełniających komplet warunków przetrwania, tj. wspólnie żyjących, współdzielących zasoby pożywienia i mogących się połączyć celem rozmnażania (potomstwo, przekaz puli genowej).
^[6] Zwierzęta udomowione mogą stać się zdziczałe. Dzikość nie cechuje gatunków udomowionych, lecz dzikie (=nieudomowione) gatunki zwierząt.
^[7] Mowa o uczeniu się z pamięci i/lub metodą prób i błędów.